.

.

نویسنده: مهندس مهدی صمدانی

به‌روز رسانی: بهمن ۱۳۹۸

در این مقاله می‌خوانیم:

• زخم بسترچیست؟
• چه کسانی در معرض خطر ابتلا به زخم بستر قرار دارند؟
• چرا زخم بستر در بیماران مبتلا ‌‌‌‌‌به‌‌فرسایش مغز رایج‌تر و مداوای آن مشکل‌تر است؟
• چگونه از شروع زخم بستر جلوگیری کنیم؟
• نقاط آسیب‌پذیر بدن کدامند و چگونه از خطر شروع زخم بستر در آنها بکاهیم؟
• مراحل پیشروی و درمان زخم بستر در هر مرحله کدامند؟

 زخم بستر چیست؟

بر هر نقطه از پوست ما اگر فشار وارد شود، جریان خون در مویرگ‌های آن نقطه قطع ‌‌‌‌می‌شود. ‌‌‌‌‌درصورتی‌که این فشار ‌‌‌‌‌به‌مدت طولانی ادامه داشته باشد، سلول‌های پوستی و بافت زیر آن از بین ‌‌‌‌می‌روند و در نتیجه زمینه شروع زخم بستر آماده ‌‌‌‌می‌شود.  با شدت گرفتن این فرآیند، بافت‌های زیر پوستی مانند عضلات و استخوان هم ممکن است درگیر شوند. این نوع زخم‌ها معمولاً در نقاطی از بدن که پوست و استخوان ‌‌‌‌‌به‌هم نزدیکند و تحت فشار مداوم قرار ‌‌‌‌می‌گیرند، از جمله پاشنه و مچ پاها، باسن و انتهای ستون فقرات، پشت و ناحیه کتف‌ها، پس سر، و لاله گوش‌ها ایجاد ‌‌‌‌می‌شوند. (شکل شماره ۱). شروع زخم معمولا با درد همراه است، ناگهانی شروع ‌‌‌‌می‌شود، و در صورت عدم توجه ‌‌‌‌‌به‌سرعت پیشروی ‌‌‌‌می‌کند. (۱۱۸)، (۱۱۹)، (۱۲۰)، (۱۲۱)، (۱۲۲)

شکل شماره ۱:  نقاط آسیب پذیر بدن، مراحل پیشروی، جلوگیری، و مداوای زخم بستر

.

مطالب عنوان شده در شکل 1 عبارتند از:

• زخم بستر ‌‌‌‌‌به‌علت فشار، نیروی پیچش، و سایش در سر، شانه، آرنج، انتهای ستون فقرات، و پاشنه پا ایجاد می‌شود.
• زخم بستر معمولاً در نواحی استخوانی ایجاد می‌شود که مهمترین آنها عبارتند از: گوش، شانه، آرنج، باسن، بخش داخلی و خارجی ران و پاشنه پا.
• مراحل پیشروی زخم بستر:

1. مرحله اول، قسمتی از پوست کمی‌قرمز شده است که با فشار دادن سفید نمی‌شود. این ناحیه ممکن است دردناک باشد، به‌خصوص زمانی که لمس شود.
2. مرحله دوم، بخشی از پوست ممکن است کنده شده باشد و این ناحیه شبیه تاول یا تاول ترکیده شده به‌نظر می‌آید. سطح قسمتی که پوستش کنده شده از سایر قسمتها کمی پایین‌تر است و ممکن است کمی ترشح داشته باشد.
3. مرحله سوم، زخم عمقی شده و اغلب قدری از چربی زیر پوست نمایان می‌شود. شبیه چاله کوچکی به‌نظر می‌رسد که ته آن بافت‌های زرد مرده وجود دارد. اگر زخم ‌‌‌‌‌به‌شکل تونلی در زیر پوست باشد آنگاه عمیق‌تر از آنست که ته آن دیده شود.
4. مرحله چهارم، زخم چنان عمیق است که ماهیچه، استخوان، تاندون، و مقدار قابل ملاحظه‌ای از بافت مرده در پایین زخم ‌‌‌‌‌به‌رنگ زرد یا حتی تیره و خشک درمعرض دید قرار می‌گیرند.

• جلوگیری و مداوای زخم بستر

1. بیمار را هر دو ساعت یکبار بچرخانید. تا التیام کامل زخم، بیمار نباید روی قسمتی که زخم است بخوابد.
2. هرازگاهی بیمار را برای راه رفتن یا نشستن از تخت بیرون آورید.
3. از تغذیه مناسب و متعادل و نوشیدن آب کافی اطمینان حاصل کنید.
4. پوشک بیمار را مرتبا کنترل کنید و اگر خیس بود عوض کنید.
5. قسمت زخم شده را مرتبا طبق روش ذکر شده در این مقاله ضد عفونی و پانسمان کنید.
6. از کوسن و بالشتک برای تقلیل فشار در محل زخم استفاده کنید.

چه کسانی در معرض خطر قرار دارند؟

ما به‌طور طبیعی، موقع نشستن یا خوابیدن، ‌‌‌‌‌به‌دفعات تغییر وضعیت می‌دهیم که در‌نتیجه از فشارآمدن ‌‌‌‌‌به‌یک نقطه ‌‌‌‌‌به‌مدت طولانی جلوگیری ‌‌‌‌می‌کنیم. افراد مسن و کسانی که جا‌‌‌‌‌‌به‌جا شدن آنها در اثر یک نوع حادثه یا بیماری محدود شده است، در معرض ابتلا ‌‌‌‌‌به‌زخم بستر قرار دارند. این افراد معمولا ساعات متمادی در صندلی چرخ‌دار ‌‌‌‌می‌نشینند یا برای مدت‌های طولانی در رختخواب ‌‌‌‌‌به‌سر ‌‌‌‌می‌برند. (۱۲۳)، (۱۲۶)

زخم بستر و بیماران مبتلا ‌‌‌‌‌به‌‌ فرسایش مغز

یبماران مبتلا ‌‌‌‌‌به‌آلزایمر و انواع ‌فرسایش مغز، در دوران پایانی بیماری که از تحرک کمتری برخوردار هستند و ایمنی بدن آنها ‌‌‌‌‌به‌شدت پایین آمده است، در معرض خطر بیشتری نسبت ‌‌‌‌‌به‌ سایر افراد مسن برای ابتلا ‌‌‌‌‌به‌زخم بستر قرار دارند. متاسفانه این بیماران در مراحل پایانی از بیان درد و ناراحتی ناتوانند. در نتیجه، اولین نشانه زخم بستر که احساس درد است از دید ‌مراقبت کننده آنها پنهان می‌ماند. تغذیه نامناسب، بیماری‌های زمینه‌ای دیگر مانند عفونت‌ها، بستری شدن در بیمارستان، ‌بی‌اختیاری، و کاهش هوشیاری عوامل موثر دیگری در شروع زخم بستر بیماران مبتلا ‌‌‌‌‌به‌‌فرسایش مغز محسوب ‌‌‌‌می‌شوند.

جلوگیری از شروع زخم بستر

مداوای زخم بستر ‌‌پیشرفته، بسیار طولانی و مشکل است و بهترین راهکار، جلوگیری از ‌‌‌‌‌به‌وجود آمدن زخم است. بنابراین، ‌‌‌‌‌به‌محض دیدن اولین علایم، ‌مراقبت کننده باید با جدیت و پشتکار، ‌‌‌‌‌به‌مداوا و جلوگیری از ‌‌پیشروی زخم بکوشد. (۱۲۵). به توصیه‌های زیر عمل کنید:

• نقاط حساس و تحت فشار بدن بیمار را روزانه کنترل کنید تا از اولین نشانه‌های شروع زخم آگاه شده و نسبت ‌‌‌‌‌به‌ درمان آن اقدام نمایید. برای آگاهی از شروع زخم بستر، با انگشت خود ‌‌‌‌‌به‌نقطه‌ی مورد نظر فشار دهید. اگر پوست سالم باشد، رنگ آن سفید ‌‌‌‌می‌شود و لحظه‌‌ای بعد از رفع فشار، ‌‌‌‌‌به‌رنگ طبیعی خود باز ‌‌‌‌می‌گردد.
• هر روز صبح هنگام بیدار کردن بیمار و نرمش صبحگاهی، نقاط حساس را که تحت فشار قرار دارند ‌‌‌‌‌به‌دقت بازبینی کنید.
• هرگاه بیمار را ‌‌‌‌‌به‌حمام ‌‌‌‌می‌برید فرصت مناسبی دارید که تمام سطح پوست او را ‌‌‌‌‌به‌دقت بازبینی کنید تا از شروع زخم در مراحل اولیه آگاه شوید.
• از خوابانیدن بیمار در یک وضعیت معین برای مدت طولانی خودداری کنید. بیمار را هر دو ساعت یک بار ‌‌‌‌‌به‌پهلو کنید ‌‌‌‌‌به‌طوری‌که هیچ نقطه از بدن او بیش از دو ساعت تحت فشار مستمر قرار نگیرد. از پیچیده شدن ملافه ‌‌‌‌‌به‌دور اندام‌های بیمار و تولید فشار جلوگیری نمایید.
• برای بیمار تشک مواج تهیه کنید. این تشک‌ها ‌‌‌‌‌به‌شکل لوله‌های ‌‌‌‌‌به‌هم پیوسته یا شبیه شانه تخم مرغ ساخته شده‌‌‌اند. یک پمپ برقی به‌طور اتوماتیک، دسته‌‌ای از محفظه‌های تشک را از هوا پر ‌‌‌‌می‌کند و پس از چند دقیقه، این دسته محفظه‌ها را ‌‌‌‌‌به‌آرا‌‌‌‌می ‌از هوا خالی کرده هم‌زمان دسته دیگری از محفظه‌ها را از هوا پر ‌‌‌‌می‌کند. در عمل، نقاط فشار بر بدن بیمار بدون حرکت دادن او، هر چند دقیقه یک مرتبه، جا ‌‌‌‌‌به‌جا ‌‌‌‌می‌شود. این تشکها در فروشگاه‌های کالای پزشکی موجود است.
• در زمان تغییر وضعیت بیمار یا جا‌‌‌‌‌‌به‌جا کردن وی، مثلاً انتقال از تخت ‌‌‌‌‌به‌صندلی چرخ‌دار، ‌‌‌‌‌به‌دقت فراوان نیاز دارید. پوست باسن بیمار بسیار شکننده است و در صورت کوچکترین بی‌احتیاطی ممکن است خراش بردارد یا پاره شده و ایجاد زخم کند. در زمان جا‌‌‌‌‌‌به‌جا کردن بیمار، اگر ملافه زیر بیمار مرطوب باشد، ‌‌‌‌‌به‌دلیل وجود اصطکاک بیشتر بین پوست با ملافه، خطر ایجاد زخم بیشتر است.
• هنگام نشستن بیمار در صندلی چرخ‌دار، برای جلوگیری از فشار یکنواخت ‌‌‌‌‌به ‌باسن او برای مدت طولانی، از تشک‌های مخصوص که اکثراً ‌‌‌‌‌به‌شکل شانه تخم مرغ هستند و محفظه‌های آنها با آب یا هوا پر شده‌اند، استفاده کنید. این تشک‌ها را از فروشگاههای کالای پزشکی خریداری کنید. نوع دیگر تشک مناسب برای نشستن طولانی‌مدت، تشک‌های ابری سفت هستند که ناحیه تماس انتهای ستون فقرات با تشک، به‌شکل U به اندازه حدود ۱۰ در ۱۰ سانتیمتر بریده شده است.
• ‌بی‌اختیاری بیمار را ‌‌‌‌‌به‌دقت تحت نظر داشته باشید. وجود زخم و تماس ادرار و مدفوع با آن در اثر ‌بی‌اختیاری، زمینه توسعه زخم و عفونی شدن آنرا فراهم ‌‌‌‌می‌کند.
• نوشیدن آب و مایعات ‌‌‌‌‌به ‌اندازه لازم ‌‌‌‌‌به ‌سلامت و شادابی پوست کمک ‌‌‌‌می‌کند و امکان شروع زخم بستر را کم ‌‌‌‌می‌کند. خوراندن مایعات را ‌‌‌‌‌به‌بیمار موکول ‌‌‌‌‌به‌احساس تشنگی او نکنید چون بیمار ممکن است نتواند احساس تشنگی خود را بیان کند.

.

چگونه سایر نقاط آسیب‌پذیر بدن را در مقابل زخم بستر محافظت کنیم؟

• شصت پای بیمار ممکن است در اثر وزن لحاف یا پتو، درزمانی‌که بیمار ‌‌‌‌‌به‌پشت ‌‌‌‌می‌خوابد تحت فشار قرار گیرد و تولید زخم کند. برای کم کردن فشار در این نقطه از پای بیمار، یک متکای بزرگ در پایین تخت بیمار زیر ملافه و پتو قرار دهید به‌طوری‌که ملافه و پتو ‌‌‌‌‌به‌صورت چتری از بالای پای او رد شود و با آن تماس نگیرد.
• پاشنه پای بیمار در اثر تماس با تشک در زمانی که بیمار ‌‌‌‌‌به‌مدت طولانی ‌‌‌‌‌به‌پشت ‌‌‌‌می‌خوابد ممکن است دچار زخم بستر شود. برای رفع فشار در پاشنه پا، یک بالش نازک در پایین ساق پا گذاشته و پاها را طوری روی آن قرار دهید که پاشنه پای بیمار با تشک تماس نداشته باشد.
• باسن بیمار فشار زیادی را تحمل ‌‌‌‌می‌کند و در خطر ایجاد زخم بستر قرار دارد. در بالا بردن پشت تخت بیمار، آگاهانه حد تعادل را رعایت کنید. هر چقدر زاویه پشت تخت بیشتر باشد و ‌‌‌‌‌به‌حالت عمودی نزدیک‌‌‌‌‌تر شود، فشار بر باسن و انتهای ستون فقرات افزایش ‌‌‌‌می‌یابد.
• انگشتان سبا‌‌‌‌‌به‌ و شصت دست بیمار ممکن است در معرض خطر باشند. بعضی بیماران عادت دارند این دو انگشت خود را دائماً و ‌‌‌‌‌به‌صورت غیر ارادی ‌‌‌‌‌به‌هم بمالند. در نتیجه پوست انگشتان نازک شده و ممکن است زخم شود. بعضی دیگر مشت خود را محکم گره ‌‌‌‌می‌کنند و ممکن است ناخن‌های آنها در گوشت دست فرو رفته و ایجاد زخم کند. بهترین راهکار، گذاشتن یک توپ نرم یا وسیله‌ی دیگری در دست بیمار است ‌‌‌‌‌به‌طوری که دست او را پر کند. 

مراحل پیشروی زخم بستر

زخم بستر، از نظر پیشروی و وخامت آن، ‌‌‌‌‌به‌چهار مرحله تقسیم ‌‌‌‌می‌شود. (شکل شما ره ۲):

.

شکل شماره ۲:  مراحل ‌‌پیشروی زخم بستر

.

در مرحله اول، پوست قرمز رنگ است ولی سالم است. با فشار انگشت، رنگ پوست سفید نمی‌شود. شواهد اولیه شروع زخم برای یک ‌مراقبت کننده آگاه ‌‌‌‌‌به‌وضوح نمایان است.

در مرحله دوم، لایه رویی پوست از بین ‌‌‌‌می‌رود و ‌‌پیشروی زخم به‌صورت ناحیه قرمزرنگی که کمی‌از سطح پوست مجاور پایین‌‌‌‌‌تر است ‌‌‌‌‌به‌چشم ‌‌‌‌می‌خورد. در این مرحله محل زخم ممکن است مرطوب باشد.

در مرحله سوم، زخم گودتر  و وسیع‌‌‌‌‌تر شده و لایه سفید رنگ چربی زیر پوست نمایان ‌‌‌‌می‌شود.

در مرحله چهارم که پیش رفته‌ترین حالت زخم است، در اثر عمیق‌شدن آن، استخوان و تاندان‌های بیمار نمایان ‌‌‌‌می‌شوند. در این مرحله، علاوه بر عمیق شدن زخم، ‌‌‌‌‌به‌وسعت آن نیز افزوده ‌‌‌‌می‌شود.

درمان زخم بستر

با توجه ‌‌‌‌‌به‌اینکه زخم بستر در کدام مرحله از ‌‌پیشروی است، نوع و روش درمان آن متفاوت است. در مرحله اول و دوم، اقدامات درمانی ‌‌‌‌‌به‌خوبی توسط ‌مراقبت کننده اصلی، پس از آموزش مناسب، امکان پذیر است. ولی با‌‌پیشروی زخم، عمیق‌‌‌‌‌تر و وسیع‌‌‌‌‌تر شدن آن، درمان تخصصی ‌‌‌‌می‌شود. درمان صحیح در مراحل سوم و چهارم ‌‌‌‌‌به‌یک تیم درمانی، متشکل از جراح ترمیمی، پرستار ورزیده درمان زخم، فیزیوتراپ، متخصص تغذیه، و در بعضی موارد، متخصصین ارتوپدی و جراح اعصاب نیاز دارد.(۱۲۴)، (۱۲۷)

درمان زخم بستر در مراحل اول و دوم شامل حذف کردن فشار از محل زخم، نظافت و مداوای آن، کنترل درد، جلوگیری از شروع عفونت، و تغذیه مناسب است. به توصیه‌های زیر عمل کنید:

• محل زخم را با آب ولرم یا سرم و صابون ملایم با پ هاش پایین (از داروخانه تهیه کنید) حد اقل دو مرتبه در روز شستشو کنید.
• برای خشک کردن، حوله کاغذی یا حوله حوله پارچه‌ای تمیز را فقط بگذارید و بردارید. حوله را روی محل قرمزی نکشید چون ممکن است پوست بترکد و به زخم واقعی تبدیل شود.
• بیمار را در تخت بخوابانید و به‌‌کمک چراغ مطالعه که لامپ قدیمی و گرم دارد یا مو خشک کن، محل زخم را حدود ۲۰ دقیقه گرم کنید (مواظب باشید نسوزد). این عمل گردش خون را در محل زخم تسریع می‌کند و ترشح آنرا کاملا خشک می‌کند.
• به‌آرامی از مخلوط پماد زینک و شیر منیزی به محل التهاب بمالید. پمادهای دیگر، اسپری نیواشا، پماد کولوپلاست، پماد الفا، و حتی وازلین استریل ساده هم کافی است. مهم این است که سطح زخم با پوشش پماد محافظت شود، رطوبت نبیند، و با رطوبت طبیعی بدن از خشک شدن و ترکیدن پوست جلوگیری شود.
• از آلوده شدن محل زخم به هر نوع رطوبت مانند ادرار و مدفوع جلوگیری نمایید.
• می توانید روی زخم را با چسپ مخصوص زخم بستر از نوع کم‌فیل یا دوئودرم بپوشانید.

.. مطالب این مقاله  جایگزین مشاوره شخصی و خصوصی خواننده با اشخاص ذیصلاح و متخصص در رشته حرفه‌ای ایشان از جمله پزشکان، روانشناسان، حقوقدانان، و سایر حرف مربوطه نیست. توصیه میشود همواره، برای هر مورد بخصوص که با آن روبرو هستید، با متخصص مربوطه مشورت نمایید.

.

مراجع و منابع

118. mayoclinic.org;, (n.d.), Basic definition of bedsores, retrieved Oct 2016, from http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bedsores/basics/definition/con-20030848

119. nhs.uk; (n.d.), Introduction to pressure ulcers, retrieved Oct 2016, from fhttp://www.nhs.uk/Conditions/Pressure-ulcers/Pages/Introduction.aspx

120. alzheimers.org.uk; (n.d.),Pressure ulcers (bedsores) pdf, retrieved Oct 2016, from https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=132

121. fa.wikipedia.org; (n.d.), Bedsores ( Persian), Retrieved Oct 2016, from https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%AE%D9%85_%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1
122. وبسایت ایران ارتوپد؛ (n.d.)، زخم بستر یا بد سور چیست و علائم آن چگونه است، دریافت شده آبان ۱۳۹۵، از وبسایت

http://www.iranorthoped.ir/fa/news/1162/%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1-%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%AF-%D8%B3%D9%88%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D8%A6%D9%85-%D8%A2%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

123. وبسایت ایران ارتوپد؛ (n.d.)، زخم بستر یا زخم فشاری به چه عللی ایجاد میشود، دریافت شده در تاریخ آبان ۱۳۹۵، از

http://www.iranorthoped.ir/fa/news/1163/%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1-%DB%8C%D8%A7-%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%DA%86%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF

124. وبسایت ایران ارتوپد؛ (n.d.)، زخم بستر چگونه درمان می شود، دریافت شده در تاریخ آبان ۱۳۹۵، از

http://www.iranorthoped.ir/fa/news/1164/%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF

125. وبسایت ایران ارتوپد؛ (n.d.)، چگونه از ایجاد زخم بستر با زخم فشاری پیشگیری کنیم، دریافت شده در تاریخ آبان ۱۳۹۵، از

http://www.iranorthoped.ir/fa/news/1165/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85

126.  وبسایت بیتوته ؛ (n.d.)، همه چیز در باره زخم بستر، دریافت شده در تاریخ آبان ۱۳۹۵،از http://www.beytoote.com/health/prevention/about2-wound-bed.html

127. وبسایت نکات پرستاری مفید؛ (n.d.)، مدیریت و درمان زخم بستر، دریافت شده در تاریخ آبان ۱۳۹۵، از وبسایت http://arshad-nurse.blogsky.com/1392/01/10/post-68/