 |
|
|
نویسنده: مهندس مهدی صمدانی
به‌روز رسانی: خرداد ۱۳۹۹
:در این مقاله می‌خوانیم
- از کارافتادگی سالمندان
- از کارافتادگی بیماران مبتلا به فرسایش مغز(دمانس)
- تعریف معاملات قانونی
- بیماری دمانس و معاملات قانونی
- کشورهای پیشرفته و امور مالی و حقوقی بیماران
- کشور ایران و امور مالی و حقوقی بیماران
- مسایل فرهنگی در ایران
- پرسش‌ها و راهکارهایی برای مراقبت‌کننده
- پرسش‌ها و راهکارهایی برای بیمار
..
.
از کارافتادگی سالمندان
افراد سالمند که به بیماری‌های مختلف مانند سرطان، نارسایی‌های قلبی، دیابت و غیره مبتلا می‌شوند بجز در موارد نادر، معمولاً در زمان از کارافتادگی و تا پایان عمرشان، برای تصمیم‌گیری در امور مالی و حقوقی خود از توان ذهنی لازم برخوردارند و هرگونه دخل و تصرف آنها در اموالشان جنبه قانونی دارد. آنها همچنین قادر به تصمیم‌گیری نسبت به انتخاب گزینه‌های مداوای خود می‌باشند. مثلاً بیمار مبتلا به سرطان می‌تواند تصمیم بگیرد که شیم‌درمانی را با همه‌ی عوارض و مشکلات آن ادامه دهد یا متوقف کند. همچنان که بیمار مبتلا به نارسایی‌های قلبی می‌تواند تصمیم بگیرد که تحت عمل جراحی قرار گیرد یا از این کار منصرف شود.
.
از کارافتادگی بیماران مبتلا به دمانس(فرسایش مغز)
توان ذهنی و ادراکی بیماران مبتلا به دمانس، به مرور زمان و در اثر پیشروی بیماری به تحلیل می‌روند و در نتیجه، قضاوت و تصمیم‌گیری توسط آنها برای امور روزمره دچار اشکال میشود. این که کدام حیطه از توان ذهنی بیمار مثلاً قضاوت، حافظه و یا سایر عملکردهای ذهنی و به چه میزان درگیر شود، در بین این بیماران بسیار متنوع است. مثلاً بیماران مبتلا به آلزایمر معمولاً در مرحله‌ی اول بیماری از منطق و درک ذهنی نسبتاً خوبی برخوردارند و می‌توانند به کار و حرفه خود تا مدتی طولانی ادامه دهند. ولی بیماران دمانس فرونتوتمپورال در ابتدای راه دچار مشکلات قضاوت و تصمیم‌گیری می‌شوند. بسیار اتفاق افتاده است که یک بیمار مبتلا به دمانس فرونتوتمپورال با گرفتن یک یا چند تصمیم غلط، سرمایه و پس‌انداز یک عمر تلاش خود و خانواده را از دست داده و ورشکسته شده است.
.
تعریف معاملات قانونی
در کشور ما، برای قانونی بودن هرگونه معامله، طرفین باید «اهل» باشند و اهلیت بر پایه عاقل و رشید بودن استوار است (مواد ۲۱۰ و ۲۱۱ قانون مدنی). به‌عبارت دیگر هرگونه معامله با محجورین که شامل افراد نابالغ، غیر‌رشید(سفیه)، و مجنون میشود، غیرقانونی است (ماده 1207 قانون مدنی). هدف قانون‌گذار این بوده است که از سوء استفاده مالی و حقوقی نسبت به اینگونه افراد جلوگیری شود.
.
بیماری دمانس و معاملات قانونی
در نتیجه عدم وجود قوانین مشخص در مورد مبتلایان به بیماری دمانس، قوانین مربوط به حجر به این بیماران هم تسری داده شده است. از نظر قانون‌گذار، مجنون(دیوانه) کسی است که دارای اختلال روان‌پزشکی، از نوع دائم یا ادواری(گاه‌گاه) است و بیمار مبتلا به دمانس به اشتباه بر اساس قوانین موجود کشور، در عمل، نوعی دیوانه تلقی میشود. از دید متخصصین مغز و اعصاب، بیماری دمانس نوعی فرسایش مغز است و ارتباطی با جنون ندارد. لذا لزوم بازنگری قوانین و گنجاندن امور مربوط به بیماران دمانس، با توجه به رشد سریع آمار مبتلایان به این بیماری، امری فوری و مهم به نظر می‌رسد.
- اگرچه ممکن است بیماران مبتلا به دمانس در سیر بیماری علایم روان‌پزشکی داشته باشند ولی آنچه بیشتر این بیماران را ناتوان می‌کند نه محتوای ذهنی (مانند آنچه در بیماران روان‌پزشکی دیده میشود)، بلکه کندی و کاهش عملکرد ذهنی است.
- هر گاه دعوایی در مورد یک معامله که توسط فرد مبتلا به دمانس انجام شده است در دادگاه مطرح شود، دادگاه با توجه به شواهد و مشورت با متخصصین پزشکی، نسبت به درستی معامله تصمیم می‌گیرد. این فرآیند می‌تواند بسیار استرس‌زا، زمان‌بر، پرهزینه، و پردردسر باشد.
- پرسش مهم این است که حجر در مورد بیماران دمانس چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ تعیین زمان حجر در پاره‌ای از اوقات برای متخصصین مغز و اعصاب هم مشکل است چون‌که مستند‌سازی پزشکی ثابتی برای بیماران در کشور معمول نیست و اکثر آنها دیر مورد ارزیابی توانایی‌های ذهنی یا آزمون‌های روان‌شناختی قرار می‌گیرند.
- به‌دلیل پیشروی تدریجی بیماری، بستگان بیماران دمانس معمولاً دیر به فکر سامان دادن به امور مالی و حقوقی بیمار می‌افتند. اگر امور مالی بیمار پیچیده و بغرنج باشد، ممکن است آنها هیچ‌گاه از تمام دارایی‌ها و بدهی‌های بیمار آگاه نشوند و در نتیجه حق و حقوق بازماندگان بیمار ضایع شود یا با ادعاهای طلبکاران مختلف روبه‌رو شوند.
- زمانی فرا خواهد رسید که در اثر پیشروی بیماری، بیمار درک و توان لازم برای تصمیم‌گیری‌های مالی و حقوقی خود را از دست خواهد داد. در این مرحله، امور مالی و حقوقی مربوط به او چگونه باید انجام شود؟
کشورهای پیشرفته و امور مالی و حقوقی بیماران
در کشورهای پیشرفته، وکالت‌نامه‌های پایدار[1] که حتی پس از حجر هم به قوت خود باقی می‌مانند، مرسوم است. افراد سالم و حتی بیماران در زمانی که از توان ادراکی و تصمیم‌گیری لازم برخوردارند، می‌توانند اینگونه وکالت‌نامه‌ها را در زمینه امور مالی و حقوقی خود تنظیم کرده و میزان اختیارات وکیل را تعیین نمایند.
همچنین در این کشورها، وصیت‌نامه‌های درمانی قانونی[2] تدوین شده است که افراد می‌توانند در زمان فهم و درک کامل، آنها را تنظیم نموده و به شخص یا اشخاص مورد اعتماد خود وکالت دهند. وکیل بیمار قانوناً اختیار دارد که در زمان از کار افتادگی بیمار، خواسته‌های او را نسبت به انجام یا عدم انجام بعضی مداخلات درمانی از طرف او تصمیم‌گیری کند.
.
کشور ایران و امور مالی و حقوقی بیماران
وکالت‌نامه‌های پایدار و وصیت‌نامه‌های پزشکی در ایران مرسوم نیستند و جنبه قانونی ندارند. با توجه به بالا رفتن امید به زندگی و شیوع بیماری آلزایمر و سایر انواع دمانس، بازنگری قوانین در این زمینه بسیار ضروری و فوری به نظر می‌رسد.
- اگر نگرانی از وجود اختلاف بین افراد فامیل بیمار وجود دارد، به‌ویژه در مورد بیمارانی که لیست دارایی‌ها و بدهی‌های آنها مفصل و بغرنج است، تنها راه قانونی برای انجام امور مالی و حقوقی بیمار بر طبق خواسته او و بدون درگیری، مراجعه به دادگاه و تعیین امین برای بیمار است. امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران در صلاحیت دادگاه خانواده است(ماده 4 قانون حمایت خانواده).
- درخواست تعیین امین می‌تواند توسط خود بیمار، درزمانی‌که توان ادراکی و تصمیم‌گیری دارد انجام شود(ماده ۱۰۴ قانون امور حسبی). امین به منزله وکیل بیمار است و احکام وکیل نسبت به او جاری است(ماده ۱۲۳ قانون امور حسبی).
- همچنین اطرافیان بیمار یا دوست یا همسایه نیز می‌توانند در صورت مشاهده یا احساس نیاز، با مراجعه به دادگاه، در خواست تعیین امین برای بیمار نمایند.
مسایل فرهنگی در ایران
در فرهنگ ما صحبت از مرگ و پایان عمر، تهیه وصیت نامه و امثال آن، مطالب خوش‌آیندی نیستند. در نتیجه فامیل بیمار از مطرح کردن آن اکراه دارند و خود بیمار مبتلا به دمانس هم معمولاً حاضر نیست رأساً اقدام به تعیین قیم قانونی کند و سرپرستی امور مالی و حقوقی خود را به دست فرد دیگری بسپارد.
- بیمار مبتلا به دمانس معمولاً پس از تشخیص بیماری، چون باور دارد که بیمار نیست، به تصمیم‌گیری در امور مالی و حقوقی خود ادامه می‌دهد. ولی با پیشروی بیماری، این تصمیمات ممکن است نادرست و غیر‌معقول باشند و زیانهای جبران ناپذیری را بوجود آورند. بعلاوه، در صورت اختلاف نظر بین فرزندان و بستگان نزدیک او، تمام معاملات و تصمیم‌های مالی و حقوقی او ممکن است مورد سؤال واقع شوند.
- همچنین پرسش و گفتگو در مورد خواسته‌های درمانی بیمار، در زمانی که او توان اظهارنظر در مورد نحوه مداوا، دخالت‌های پزشکی، پرستاری، و نگهداری خود را دارد، انجام نمی شود. در نتیجه خواسته‌های درمانی و مراقبتی او برای همیشه در پرده‌ای از ابهام باقی می‌مانند.
- در زمانهای بحرانی و حساس بیماری، فامیل بیمار ممکن است در مورد انتخاب گزینه‌های درمانی و مراقبتی بیمار اختلاف نظر داشته باشند و حتی در کمال انصاف و بدون هیچ‌گونه چشم داشتی، نتوانند در مورد گزینه‌های درست و مطابق با خواسته‌های او اتفاق نظر پیدا کنند.
.
پرسش‌ها و راهکارهایی برای مراقبت کننده
با توجه به کمبود قوانین و ابهام‌های موجود، لازم است بیمار و خانواده وی به پرسش‌های زیر توجه نموده و نسبت به راه‌های برخورد با آنها، بررسی‌های خانوادگی و مشورت‌های حقوقی لازم را در زمان مناسب انجام دهند:
- چگونه باید مخاطرات آزادی عمل بیمار را در امور حقوقی و مالی برای او روشن کرد و از بروز مشکلات مالی و حقوقی آینده جلوگیری نمود؟
- معاملات و متصرفات انجام شده توسط بیمار تا چه زمانی جنبه قانونی داشته و چگونه می‌توان قانونی بودن آنها را ثابت کرد؟
- چه کسانی ممکن است در آینده نسبت به چنین دخل و تصرفاتی توسط بیمار معترض باشند و راه‌های برخورد قانونی با آنها کدام است؟
- آیا اتفاق نظر در مورد امور مالی و حقوقی بیمار مابین فرزندان، ابوین، و سایر افراد ذینفع وجود دارد؟ راه‌های ایجاد تفاهم پایدار در خانواده کدامند؟
- آیا مدارک و پرونده مدون و کامل سابقه‌ی بیماری و سیر پیشروی آن نزد پزشک معالج موجود است؟ توصیه میشود در صورت احتمال بروز پرسش‌های حقوقی، پزشک را از قبل آگاه نمایید تا وی نسبت به کامل نمودن پرونده بیمار اقدام نماید.
.
پرسش‌ها و راهکارهایی برای بیمار
درزمانی‌که بیمار از درک و فهم لازم برخوردار است، پرسش‌های زیر را با او مطرح کنید و با دقت پاسخ‌ها را یادداشت کرده و با کمک مشاور حقوقی، آنها را مستند نمایید:
- چه کسی و از چه زمانی باید امور مالی و حقوقی بیمار را بر عهده گیرد؟
- آیا لیست دارایی‌ها و بدهی‌های بیمار از جمله حساب‌های بانکی، برات‌ها، سفته‌ها، سهام، املاک و غیره، تهیه شده و اسناد و مدارک مربوطه جمع‌آوری گردیده و در محل امنی نگهداری می‌شوند؟
- آیا بیمار وصیت‌نامه، وکالت‌نامه، یا صلح‌نامه‌هایی تهیه کرده است و آیا دلایل تصمیم ایجاد آنها هنوز به قوت خود باقی است؟
- آیا بیمار می‌خواهد وصیت‌نامه یا صلح‌نامه جدیدی تهیه نماید؟ آیا وی درخواست به‌خصوصی در مورد اموال و امور حقوقی خود دارد؟
- خواسته‌های بیمار در مورد مراقبت‌های اولیه پزشکی و پرستاری چیست ودر صورت نیاز و از کارافتادگی، چه کسی، در کجا، و چگونه باید امور مراقبتی او را مدیریت و انجام دهد؟
- از نظر بیمار، وجود یا عدم وجود کیفیت زندگی چگونه ارزیابی و به چه مواردی اطلاق میشود؟ این پرسش‌ها بسیار مهم، اساسی، و در عین حال پیچیده‌اند. توصیه میشود برای بررسی آنها از پزشک متخصص، روان‌پزشک، و اگر بیمار گرایش مذهبی دارد، از مشاور مذهبی، کمک بگیرید.
- چه کس یا کسانی باید در تصمیم‌گیری‌های مربوط به دوران پایانی بیماری شرکت داشته باشند و چگونه باید تصمیم‌گیری کنند؟
.
.مطالب این مقاله جایگزین مشاوره شخصی و خصوصی خواننده با اشخاص ذی‌صلاح و متخصص در رشته حرفه‌ای ایشان از جمله پزشکان، روانشناسان، حقوقدانان، و سایر حرف مربوطه نیست. توصیه میشود همواره، برای هر مورد به‌خصوص که با آن روبرو هستید، با متخصص مربوطه مشورت نمایید.
..
مراجع و منابع
.
- iranalz.ir; (n.d.), انجمن آلزایمر ایران، مسایل حقوقی و مالی, retrieved Feb 2017, from http://iranalz.ir/2016/01/22/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C/
- monsaf.bogfa.com; (n.d.), آشنایی با حقوق محجورین, retrieved Feb 2017, from http://www.monsaf.blogfa.com/post/17
- edalt.ir; (n.d.), حجر و رفع آن, retrieved Feb 2017, from http://edalat.ir/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C/%D8%AD%D8%AC%D8%B1-%D9%88-%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D8%A2%D9%86/
- sid.ir; (n.d.), بررسي مباني احراز عدم توانايي اداره امور زندگي و مالي ناشي از دمانس در پرونده هاي ارسالي به اداره كل كميسيونهاي سازمان پزشكي قانوني در سال2 9, retrieved Feb 2017 from http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/60613947304.pdf
- rc.majlis.ir; (n.d.), قانون امور حسبی, retrieved Feb 2017, from http://rc.majlis.ir/fa/law/show/90493
- alz.org; (n.d.), dementia planning ahead, retrieved March 2017, from http://www.alz.org/care/alzheimers-dementia-planning-ahead.asp
- alzheimers.net; (n.d.), dementia financial and legal planning, retrieved March 2017, from http://www.alzheimers.net/8-21-14-dementia-financial-and-legal-planning/
- elder.findlaw.com; (n.d.), elder care law-caring for parents with dementia, retrieved March 2017, from http://elder.findlaw.com/elder-care-law/legal-issues-caring-for-parents-with-dementia.html
- agelab.mit.edu; (n.d.), Interview with dementia caregivers in Boston, retrieved Mar 2017, from http://agelab.mit.edu/files/publications/DaDalt_etal_WWOP_2016.pdf
- alz.org; (n.d.), 2015 facts and figures, retrieved March 2017, from https://www.alz.org/facts/downloads/facts_figures_2015.pdf
- dadshid.com; (n.d.), دادگاه چگونه قیم تعین می کند retrieved March 2017, from http://dadshid.com/2016/02/03/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%DB%8C%D9%85-%D8%AA%D8%B9%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%9F/
- yasa.com; (n.d.), آشنایی با سرپرستی retrieved March 2017, from https://www.yasa.co/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C
- rc.majlis.ir; (n.d.), قانون مدنی, retrieved April 2017, from http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
- rooznamehrasmi.ir; (n.d.), قانون حمایت خانواده, retrieved April 2017, from http://www.rooznamehrasmi.ir/laws/ShowLaw.aspx?Code=847
.
.
[1] Durable Power Of Attorney; DPOA
[2] Living Will; Advance Directive
[3] Resuscitation
[4] Respirator
[5] PEG Tube feeding; Gastrostomy