 |
|
|
نویسنده: مهندس مهدی صمدانی
آخرین به‌روز رسانی: آذر ۱۳۹۸
در این مقاله می‌خوانیم:
- خوراندن غذا و مایعات با پیشروی بیماری مشکل‌تر میشود و تدابیر و سازگاری بیشتری را طلب میکند.
- جلوگیری از ورود غذا و مایعات به مجاری تنفسی (نای) ضرورت دارد زیرا مواد خارجی در نای و ریه باعث عفونت ریه یا پنومونی میشود.
- در صورت مختل شدن عمل بلع، برای خارج کردن غذا از دهان بیمار، از دستگاه ساکشن (مکنده) استفاده کنید.
- برای سهولت بلع، از راه‌های مختلف مانند پختن کامل، له کردن، و پوره کردن غذا و برای غلیظ کردن آب و مایعات، از غلیظ‌کننده ها مثلا نشاسته استفاده کنید.
- راجع به تغذیه بیمار از طریق لوله در صورت مختل شدن کامل عمل بلع، در زمانی که بیمار از درک لازم برخوردار است با او مشورت کنید.
یکی از وظایف عمده شما به‌عنوان مراقبت‌کننده از بیمار مبتلا به فرسایش مغز، پرداختن به امور خوردن و آشامیدن بیمار است. این وظیفه ممکن است در ابتدا بسیار پیش‌پا‌افتاده و آسان تلقی شود. ولی به‌سرعت در خواهید یافت که کاری بسیار پیچیده، وقت‌گیر، و در بعضی موارد همراه با اضطراب و نگرانی است. در این مقاله به مسایل و پرسش‌‌‌های مهم خوردن و بلع در دوران پایانی بیماری پرداخته‌ایم و راهکارهای سازشگری با آنها را بر شمرده‌ایم. مقاله خوردن و آشامیدن، دوران اول بیماری را نیز مطالعه کنید.
ورود مواد غذایی به داخل کانال هوا
در دوران پایانی و گاهی حتی در دوران میانی بیماری، بیمار ممکن است به مشکلات بلع دچار شود. وی ممکن است از جویدن غذا ناتوان باشد یا عمل بلع به صورت ناقص انجام شود. بدین معنی که مقداری از مواد غذایی، ناخواسته، به داخل نای و مجرای تنفسی وی راه پیدا کند.
ورود غذا و مایعات به داخل نای، معمولاً با سرفههای شدید بیمار همراه است. درصورتی‌که وی توان لازم برای سرفه کردن را داشته باشد، مواد وارد شده به کانال هوا، به بیرون پرتاب خواهد شد. متأسفانه، خواه ناخواه مقداری از مواد به داخل ریه راه پیدا می‌کنند و ممکن است در اثر تکرار، به عفونت ریه منجر شود.
- هنگام خوردن و آشامیدن، برای جلوگیری از ورود مواد به داخل کانال هوا، عوامل حواس‌پرتی را برطرف کنید؛ از جمله تلویزیون را خاموش کرده و از رفت و آمد افراد دیگر در نزدیکی بیمار جلوگیری کنید.
- بیمار را به حالت کاملاً عمودی بنشانید و سر وی را کمی به طرف جلو خم کنید. این کار کانال هوا را در زمان بلع بسته نگاه می‌دارد.
- در صورت سرفه شدید، بیمار ممکن است به استفراغ دچار شود. با خونسردی با این مشکل رو‌به‌رو شوید، بیمار را به طرف جلو خم کنید و بگذارید استفراغ کند. قبل از خوراندن هر گونه مواد به وی، اطمینان حاصل کنید که دهانش کاملاً خالی شده است.
فراموش کردن عمل بلع
- با پیشروی بیماری، بیمار ممکن است مواد غذایی را بجود ولی آن را نبلعد. به بیمار یادآوری کنید که غذایش را ببلعد. به آرامی به لب، چانه، و لُپ او دست بزنید و وی را تشویق به بلع کنید.
- می‌توانید یک قاشق خالی را به سمت دهان بیمار بیاورید و اگر دهانش را باز کرد قاشق را به داخل دهان او وارد کنید. ممکن است با این کار بتوانید عمل بلع را دوباره راه‌اندازی کنید.
- یک قاشق کوچک از مواد غذای ناهمگون با آنچه که بیمار در دهان دارد، مثلاً کمی بستنی، کمپوت، یا ماست به او بدهید. شاید از این راه او را به عکس‌العمل بلع وادار کنید.
- از اهرم کردن و باز کردن دهان بیمار توسط قاشق و چنگال جداً خودداری کنید. این کار باعث ایجاد استرس در بیمار خواهد شد، ممکن است به لثه و دندان او آسیب برساند، و احتمال ورود مواد به کانال هوای وی را افزایش دهد.
مختل شدن عمل بلع
درصورتی که موفق به شروع مجدد عمل بلع توسط بیمار نشدید، راه چاره دیگر، خالی کردن دهان بیمار از مواد غذایی است. برای این کار می‌توانید از دستگاه ساکشن استفاده کنید.
- ساکشن وسیله‌ی قابل حملی است که کار آن شبیه دستگاهی است که دندانپزشک در زمان ترمیم دندان، برای کشیدن آب دهان ، از آن استفاده میکند. نوع کوچک و قابل حمل این دستگاه را می‌توانید از فروشندگان کالای پزشکی خریداری کنید.
- ساکشن معمولاً با برق و باطری کار میکند. دو شاخ آن را همواره در پریز برق بگذارید تا باطری آن شارژ شده و همیشه آماده به کار باشد. هر زمان که بیمار را از منزل خارج می‌‌کنید، دستگاه ساکشن را هم همراه ببرید تا در صورت نیاز از آن استفاده کنید.
- هر زمان که با بکار بردن شگردهای این مقاله موفق نشدید عمل بلع را دوباره راه اندازی کنید، می‌توانید دهان بیمار را، توسط این ساکشن از مواد غذایی خالی کنید، و دوباره به خوراندن غذا به بیمار بپردازید.
- تجربه ثابت کرده است که معمولاً بیمار پس از خالی شدن دهانش، دوباره به حالت عادی شروع به خوردن و بلعیدن میکند.
عمل بلع را آسان کنید
زمانی فرا می‌رسد که بیمار از خوردن غذای معمولی و بلعیدن آن درمی‌ماند. جویدن کافی مواد و آماده کردن آن برای بلع از توان بیمار خارج میشود. چه باید کرد؟
- با پختن بیشتر و کاملاً له شدن حبوبات و مواد جامد دیگر داخل غذای بیمار، مشکلات این مرحله را هرچه بیشتر به تأخیر بیاندازید.
- در نهایت راه چاره دیگری به‌جز پوره کردن غذای بیمار وجود ندارد. می‌توانید مواد را در مخلوط کن یا غذا ساز منزل به صورت پوره، شبیه غلظت ماست، درآورید. بلع مواد پوره شده برای بیمار بسیار آسان‌تر است و کمتر به کانال هوا راه پیدا میکند.
- همگام با این نوع مشکلات بلع، آشامیدن آب و مایعات، به دلیل رقیق بودن آنها، برای بیمار مشکل خواهد شد. عامل اصلی این اشکال، راه یافتن مایعات به داخل کانال هوای بیمار است.
- در این مرحله می‌توانید از مواد غلیظ‌کننده برای غلیظ کردن مایعات و آب آشامیدنی بیمار استفاده کنید. آسان ترین آن استفاده از نشاسته است. نشاسته را اول در کمی آب سرد حل کنید. سپس به آرامی در ظرف آب در حال جوش ریخته به‌هم بزنید. بگذارید چند دقیقه بجوشد که طعم خامی آن برطرف شود. پس از سرد شدن ظرف را در یخچال بگذارید تا نشاسته کاملا سفت شود. پس از چند ساعت آنرا در مخلوط کن همراه با اضافه کردن آب به غلظت شبیه ماست غلیظ آماده کرده و در یخچال نگه دارید. در هنگام صرف آشامیدنی، از نشاسته غلیظ و آماده، به مقدار لازم، به لیوان مایعات بیمار اضافه کنید. می‌توانید از کمی عرق نعناع و شکر برای گوارا تر کردن آب و زایل کردن طعم نشاسته استفاده کنید.
- در ابتدا، برای بلع آسان، غلظت مایعات در حد شربت داخل کمپوت هلو کافی است ولی با پیشروی بیماری، بیمار نیاز به غلظت بیشتری دارد که بتواند مایعات را به‌راحتی بلع نماید. این غلظت ممکن است به‌تدریج به اندازه غلظت عسل یا ماست نسبتاً سفت برسد.
مراحل پایانی بیماری
در مراحل پایانی، مشکل بلع بسیار شدیدتر خواهد شد. ممکن است بیمار از بلع هرگونه غذا و آشامیدنی ناتوان باشد و با خوردن اندکی موادغذایی، دچار سرفههای شدید و حالت خفگی شود.
- در این مرحله ممکن است بیمار از خوردن و آشامیدن به‌کلی سر باز زند. اگر در شروع بیماری، بیمار از قدرت استدلال و تفکر لازم برخوردار است، لازم است در آن زمان که وی قادر به درک مسایل است و می‌تواند اظهار نظر کند، درباره این دوران بسیار سخت و نگران‌کننده، با وی مشورت کنید و از خواسته‌های او در دوران پایانی آگاه شوید.
- یک بیمار ممکن است درخواست کند که از همه‌ی شگردها برای ادامه‌ی زندگی وی استفاده شود و مثلاً از راه بینی و توسط لوله، یا از راه لوله‌‌‌ی زیر پوستی داخل معده، به وی غذا و مایعات داده شود.
- بیمار دیگر ممکن است تمایل نداشته باشد که زندگی وی با وسایل و کارهای مکانیکی ادامه یابد. یا در زمانی که وی از کوچکترین کیفیت زندگی بی‌‌بهره است از راه لوله تغذیه شود.
- مشاوره و تصمیم گیری درباره این گونه مسایل و در صورت امکان با شرکت خود بیمار در زمان شروع بیماری، انجام خواسته‌های وی را برای مراقبت‌کننده در این مرحله آسان‌تر میکند. کیفیت زندگی بیمار و توصیه های پزشک معالج در این تصمیم‌گیری بسیار موثرند. به‌هرصورت این یک تصمیم شخصی و خانوادگی است. هر تصمیمی که بگیرید، همان تصمیم درست است.
- در زمانی که کلیه‌ها و سیستم‌های داخلی بیمار از کار می‌افتند، تزریق مایعات و غذا به بیمار، برای وی تولید استرس و فشار بیشتری خواهد کرد و بهتر است از این کار صرفِ‌‌نظر شود.
- ویدیوی آموزنده زیر توسط خانم باربارا کارنز، پرستاری که سال‌های متمادی از بیماران دوران پایانی مراقبت کرده، تهیه شده است. برای آگاهی بیشتر، دیدن آنرا به شما توصیه می‌کنیم:
Gone From My Sight, Barbara Karnes RN.
Gone From My Sight از نظرم رفته است
مطالب این مقاله جایگزین مشاوره شخصی و خصوصی خواننده با اشخاص ذیصلاح و متخصص در رشته حرفه ای ایشان از جمله پزشکان، روانشناسان، حقوقدانان، و سایر حرف مربوطه نیست. توصیه میشود همواره، برای هر مورد بخصوص که با ان روبرو هستید، با متخصص مربوطه مشورت نمایید.
.
مراجع و منابع
.
- Candy, B., E.L. Sampson, and L. Jones, Enteral tube feeding in older people with advanced dementia: findings from a Cochrane systematic review. Int J Palliat Nurs, 2009. 15(8): p. 396-404.
- Dennis, J., Changing our view of older people’s continence care. Nurs Times, 2016. 112(20): p. 12-4.