 |
|
|
نویسنده: مهندس مهدی صمدانی
به‌روز رسانی: فروردین ۱۳۹۹
.
.
در این مقاله می‌خوانید:
- نقش حواس پنج‌گانه در زندگی
- اختلال در حواس چگونه به‌وجود می‌آید؟
- نقش مراقبت کننده و سازشگری با بیمار و تغییر در حواس پنج‌گانه او
.
.
حواس پنج‌گانه و نقش آنها
حواس پنج‌گانه، نقش مهم و حساس کسب اطلاعات و انتقال آنرا به مغز بر عهده دارند. آنها، داده‌های محیط زندگیمان را از جمله آنچه را که می‌بینیم، می‌شنویم، می‌چشیم، لمس و استشمام می‌کنیم را مستمراً دریافت کرده و برای درک، فهم، و تصمیم‌گیری به مغز مان ارسال می‌کنند. حواس پنج‌گانه به ما کمک می‌کنند که با دنیای خارج ارتباط برقرار کرده، آنرا درک نموده، و در برخورد با عوامل خارجی، واکنش مناسب و درست از خود نشان دهیم.
اختلال در حواس پنج‌گانه سالمندان
بعضی از حواس پنج‌گانه ما ممکن است در اثر سالمندی و پاره ای از بیماریها، از جمله پیرچشمی، آب مروارید، و ضعف شنوایی، دچار اختلال شوند. این اختلالات با استفاده از ابزار کمکی مانند سمعک، عینک، و در پاره‌ای موارد عمل جراحی، اکثراً تا حد زیادی قابل اصلاح و مداوا می‌باشند.
.
اختلال در حواس پنج‌گانه و فرسایش مغز (دمانس)
در سیستم حسی پنج‌گانه بیماران مبتلا به فرسایش مغز، علاوه بر مشکلات سالمندی، اختلالات پایدار و پیش رونده بوجود می‌آید که در نتیجه آن، دقت بیمار را در کسب اطلاعات از محیط اطراف کاهش می‌دهد. علاوه بر آن، مغز نیز در اثر پیشرفت بیماری، به‌تدریج توانایی تجزیه، تحلیل، و درک درست داده‌های دریافتی از حواس پنج‌گانه را از دست می‌دهد. در نتیجه ترکیب این دو مشکل، ارتباط بیمار با دنیای اطرافش بشدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.(۲۲۵، ۲۲۶)
از آنجا که این اختلالات معمولاً قابل مداوا نیستند، نقش مراقب در تصحیح و توصیف محرک‌های بیرونی برای بیمار پر اهمیت میشود. برای مثال ممکن است به‌دلیل کاهش بینایی، بیمار نتواند صورت افراد را به‌خوبی تشخیص دهد و بهتر است نام فردی را که می‌بیند به او آگاهی داده شود. همچنین، بهتر است صداهای اضافی محیط مانند تلویزیون و رادیو را که ممکن است باعث عدم تمرکز بیمار و حتی مراقب او شوند، در زمان ارتباط مراقب با بیمار حذف نمود.
.
اختلال در حواس پنج‌گانه و نقش مراقب
مراقب باید باور داشته باشد که رفتار، گفتار و عکس العمل‌های بیمار که در پاره‌ای از اوقات هماهنگ با انتظارات او نیست، به دلیل اختلال در سیستم حسی پنج‌گانه بیمار بوجود آمده است. بیمار ممکن است اطلاعات محیط را ناقص دریافت کند و یا عمل پردازش در مغز او بدرستی انجام نگیرد، و در نتیجه عکس العمل او مطابق با انتظار مراقب نباشد. شما نمی‌توانید این گونه اختلالات حسی را با استفاده از منطق و یادآوری یا احیاناً با تحقیر بیمار و به‌کار بردن زور، از بین ببرید. تنها راهکار آن است که از اختلالات آگاه بوده و برای درک بهتر بیمار، نهایت کوشش را بعمل آورید. کسی که باید در روش خود تغییر بوجود آورد، مراقب است.
.
حس بینایی
حس بینایی بزرگترین نقش را در ارتباط ما با دنیای خارج بر عهده دارد بطوری که حدود ۷۵% اطلاعات کسب شده از محیط پیرامون ما از این راه به مغز می‌‌رسد. علاوه بر مشکلات بینایی مربوط به سالمندی، دید عمقی و پیرامونی بیماران مبتلا به فرسایش مغز نیز دچار کاهش میشود. به‌دلیل اختلال در دید عمقی، بیمار در برآورد فاصله اشیا با یکدیگر دچار اشکال میشود و مثلاً ارتفاع پله را درست تشخیص نمی‌دهد. در اثر اختلال در دید پیرامونی، حوزه دید بیمار کوچک میشود، درست مانند اینکه با دوربین به اطراف نگاه می‌کند. در نتیجه اگر مراقب در دید مستقیم او قرار نگیرد، بیمار ممکن است حضور او را متوجه نشود. به نکات زیر توجه کنید:
- همیشه در حوزه دید مستقیم بیمار قرار بگیرید.
- رفتار و حرکات بدن شما بیشتر از آنچه که بر زبان می‌آورید در بیمار تأثیر گذار است. سعی کنید از ژست‌هایی که ممکن است تهدید آمیز تلقی شوند مانند استفاده از انگشت اشاره، در زمان مکالمه با بیمار بپرهیزید.
- با لبخند با بیمار روبرو شوید و با حرکات دست و بدن خود، آرامش و شادی را به او القا کنید.
- خستگی، خمودگی، و استرس مراقب در بیمار اثر منفی بجا می گذارد. با توجه کردن به حالات و روحیه خود، می توانید کیفیت روحیه بیمار را ارتقاء دهید.
حس شنوایی
باور اینکه حس شنوایی معمولاً دیرتر از سایر حس ها مختل میشود بسیار رایج می‌باشد ولی از نظر علمی ثابت نشده است. اگر بیمار دچار کاهش شنوایی مانند پیر‌گوشی نباشد (احتیاج به سمعک نداشته باشد) صحبت مراقب را می‌شنود ولی ممکن است در پردازش و نتیجه گیری درست از آن دچار اشکال شود. به نکات زیر توجه نمایید:
- اگر بیمار از درک صحبت شما ناتوان است، با بلند صحبت کردن نمی‌توانید این مشکل را برطرف کنید.
- صحبت کردن با بیمار باید ساده، بدون استعاره، و گوشه و کنایه باشد.
- از شاخه به شاخه پریدن هنگام صحبت با بیمار پرهیز کنید.
- از ژست‌های دست و صورت برای فهماندن بهتر موضوع کمک بگیرید.
- بیمار استرس و نگرانی را در صحبت مراقب درک می‌کند. سعی کنید آرام و پرحوصله با او برخورد کنید.
- از کلمات و جمله های کوتاه و ساده استفاده کنید. بیماران مبتلا به فرسایش مغز به‌تدریج از کلمات و مفاهیم ساده تر استفاده می‌کنند. بهتر است مراقب هم برای درک بهتر آنها، از همین کلمات استفاده کند.
حس لامسه
بیمار مبتلا به فرسایش مغز ممکن است از درک بعضی احساسات مربوط به حس لامسه مانند تمایز جسم سرد از گرم یا شدت گرمی اجسام ناتوان شده باشد، ولی حتی در مراحل پایانی، از تماس مراقب، نوازش، و ماساژ لذت می‌برد. علاوه بر ارتقاء کیفیت زندگی بیمار، ماساژ روزانه به سلامت جسمی بیمار نیز کمک می‌کند. به نکات زیر توجه کنید:
- دست بیمار را در دست خود بگیرید و به آرامی او را نوازش کنید.
- از هر فرصت برای در بغل گرفتن عزیزتان استفاده کنید و کلمات آرامش بخش در گوش او بگویید.
- موهای او را شانه بزنید و نوازش کنید.
- از ماساژورهای برقی برای ماساژ دادن ماهیچه‌ها و پشت بیمار استفاده کنید.
- در حمام، با استفاده از لوسیون های موجود یا مواد روغنی طبیعی، تمامی سطح بدن بیمار را ماساژ دهید.
.
حس بویایی
حس بویایی قوی ترین محرک برای به خاطر آوردن خاطرات گذشته، چه خوب و یا چه بد است. حس بویایی بیمار در طول بیماری دستخوش تغییرات عمده میشود. درعین‌اینکه بوی کیک و نان تازه برای بیمار خوشایند است، او ممکن است بعضی بوها را خوب تشخیص ندهد، یا پردازش آنها در مغزش نتیجه درستی را به بار نیاورد. به نکات زیر توجه کنید:
- از بوی عطر و گلاب و سایر رایحه‌هایی که در گذشته برای بیمار دلچسب بوده است، در طول بیماری هم استفاده کنید.
- مواد ضد عفونی کننده و بهداشتی را از دسترس بیمار دور نگه دارید. او ممکن است بوی تند مایع سفید کننده را درک نکرده و از آن بخورد.
- شیر اجاق گاز آشپزخانه را در مواقع غیر ضروری ببندید. بیمار ممکن است گاز را باز کند و فراموش کند که آن را روشن نماید، بدون آنکه بوی بد گاز برایش هشدار دهنده باشد.
- بهداشت بیمار را دقیقاً تحت نظر داشته باشید. او ممکن است لباس هایی را که در اثر بی‌اختیاری کثیف شده اند، دوباره بپوشد یا بوی بد بدن خود را درک نکرده و در نتیجه نیاز به حمام کردن را فراموش نماید.
- بیمار ممکن است بوی بد غذای مانده ای را که در یخچال نبوده درک نکرده و در نتیجه از آن میل نماید و مسموم شود.
حس چشایی
حس چشایی از چهار حس تلخی، شوری، شیرینی و ترشی تشکیل شده است. حس تلخی و ترشی پایدارتر از دو حس دیگر هستند و به همین دلیل بیمار ممکن است برای جبران دو حس از دست رفته، به غذای خود نمک زیادتری بزند یا در چای و قهوه خود از شیرینی بیشتری استفاده کند. در برخی بیماران، یکی از اولین نشانه ها همین تغییر در ذائقه بیمار است. برای مثال بیماران مبتلا به دمانس فرونتوتمپورال تمایل بیشتری به مصرف شیرینی پیدا می‌کنند. به نکات زیر توجه کنید:
- بیمار ممکن است به دلیل اختلال در حس چشائی خود از غذای تهیه شده ایرادگیری کند. این موضوع را به حساب بیماری بگذارید و از ایرادات بعضاً خشن او دلگیر نشوید.
- به مزه غذا و شکل آن توجه کنید. مثلاً مربا که هم طعم دارد و هم شکل (برخلاف پودینگ یا شیر برنج که یکنواخت است) ممکن است برای بیمار خوش‌آیندتر باشد. از غذاهایی به بیمار بخورانید که هم مزه خوب و هم شکل داشته باشد.
- بیمار ممکن است غذایی را تأیید کند و با میل بخورد. اگر دفعه بعد از همان غذا ایراد گرفت و تمایلی به خوردن آن نداشت، مراقب نباید دلگیر شود. اعتراض مراقب که این همان غذای مورد پسند شماست پس چرا نمی خورید، راه بجایی نمی برد.
- از زیاده روی بی‌رویه بیمار در مصرف نمک و شکر، با ترفند‌های هوشمندانه جلوگیری نمایید. مثلا، نمکدان را از روی میز بردارید که در دید مستقیم بیمار نباشد.
.مطالب این مقاله جایگزین مشاوره شخصی و خصوصی خواننده با اشخاص ذیصلاح و متخصص در رشته حرفه ای ایشان از جمله پزشکان، روانشناسان، حقوق دانان، و سایر حرف مربوطه نیست. توصیه میشود همواره، برای هر مورد بخصوص که با ان روبرو هستید، با متخصص مربوطه مشورت نمایید.
.
مراجع و منابع
.
- medbridgeeducation.com; (n.d.), Dementia and sensory cues reading the 5 senses to understand people with dementia, Retrieved Aug 2017, from http://www.medbridgeeducation.com/blog/2015/09/dementia-and-sensory-cues-reading-the-5-senses-to-understand-people-with-dementia/
- preferredlivingsolutions.com; (n.d.), late stage dementia and the 5 senses, Retrieved Aug 2017, from http://preferredlivingsolutions.com/late-stage-dementia-and-the-5-senses/